The Duke in Nederland

Duke Ellinton en zijn orkest speelde een belangrijke rol in de jazzmuziek. De unieke stijl, de bijzondere composities en de kwaliteit van de orkestleden stonden garant voor uitstekende muziek.  In Nederland werden zij bekend door de  78-toeren grammofoonplaat 

 1933

Het eerste live optreden  in Nederland vond plaats in 1933 in de Kurzaal in Scheveningen. De entree was 2 of 3 gulden,  afhankelijk van de zitplaats. Er waren 2000 stoelen beschikbaar die allemaal bezet waren. Zelfs de gangpaden zaten vol. De bezoekers waren in gespannen afwachting van de herkenningsmelodie van de band, toen nog de St.Louis Toodle-Oo. Er klonk een enorm applaus toen de eerste geluiden van de kenmerkende jungle stijl door de zaal klonken. 

1939

In 1939 traden ze opnieuw op in het Concertgebouw in Amsterdam.  Een indrukwekkend concert, vlak voor het begin van de oorlog. De vele jeugdige bezoekers beleefden de muziek als een protest. Hun ouders vonden het minder mooi. Ellington zelf viel op omdat hij onder het spelen heel ontspannen was en voortdurend de zaal in keek in plaats van zich te concentreren op zijn toetsenbord, iets wat klassieke pianisten altijd doen. Er was toen al sprake van een afwisseling  van bekende stukken  ( Mood Indigo, Creole Love Call, It don`t mean a Thing ) en moderne minder toegankelijke stukken, die nauwelijks applaus opleverden. De laatste set bestond dan weer uit bekende toppers want the Duke wilde dat iedereen blij naar huis ging. Hij moest er ook voor zorgen weer terug gevraagd te worden.

1958

Dat lukte pas in 1958, weer in het Concertgebouw in Amsterdam. Het concert was opnieuw een happening. Ellington zelf maakte een kwieke indruk. Hij leidde het orkest met strakke hand, beende heen en weer over het podium en moedigde zijn muzikanten aan als ze voor het orkest stonden om te soleren.  Het optreden eindigde met een gierende rock and roll tenorsolo. Ellington wilde  kennelijk met zijn tijd mee gaan. Het publiek genoot van oude stukken, maar er werden ook verscheidene  nieuwe nummers gespeeld.

1963

 In Amsterdam hingen in het begin van dat jaar al overal  de zwart/witte aanplakbijetten met de   aankondiging dat The Duke Ellington Orchestra op 16  februari zou optreden in het Concertgebouw. In die tijd  speelde ik als beginnend trombonist in de Blokhut, waar ik Herman Openneer ontmoette, Hij stelde voor om naar het concert van Ellington te gaan, omdat het wel eens de laatste keer zou kunnen zijn dat hij naar Nederland kwam. In een interview zei hij dat hij (inmiddels 64 jaar oud) een punt wilde zetten achter het maken van verre reizen. Herman realiseerde zich ook dat dit dan de laatste kans was om kanjers als Johnny Hodges, Harry Carney, Cootie Williams en Lawrence Brown aan het werk te zien. Dus zaten Herman en ik op die avond van 16 februari 1963  op mooie plaatsen in het sfeervolle Concertgebouw in afwachting van de Ellinton band die zou spelen in de volgende bezetting:  

 Duke Ellington-piano/bandleider, Cootie Williams, Cat Anderson, Roy Burrowes en Ray Nance- trompet. Lawrence Brown, Buster Cooper en Chuck Conners-trombone. Johnny Hodges, Jimmy Hamilton, Russel Procope, Harry Carney en Paul Gonsalves-klarinet/saxen. Sam Woodyard-drums, Ernie Shephard-contrabas en Milt Grayson-vocals.

Even nadat het zaallicht doofde kwam The Duke de beroemde trap af naar het podium. Hij nam plaats achter de vleugel en even later klonken de eerste noten van Take the A-train, de herkenningsmelodie van de band. De andere bandleden kwamen één voor één naar beneden om het nummer af te maken. Het was toch heel bijzonder om Ellington's muzikanten, die de meesten in de zaal alleen van de plaat kenden, nu live te zien musiceren. Zeker als men beseft dat sommigen zoals Lawrence Brown, Harry Carney en Cootie Williams al meer dan 20 jaar deel uitmaakten van het orkest. Johnny Hodges zelfs 42 jaar. Bijzondere verschijningen, goed gekleed in speciale band kostuums waarvan, typisch Amerikaans, de broekspijpen te kort waren. Ellington zelf maakte een ietwat vermoeide indruk. Na succesvolle toernees door Engeland, Frankrijk en Duitsland was er eerst een optreden in Den Haag en daarna dit nachtconcert in Amsterdam. Naast vermoeidheid was er ook teleurstelling. De zaal van het Concertgebouw was maar voor de helft gevuld, voornamelijk met ouderen voor wie de naam Ellington een begrip was.Velen hunkerden naar het bekende Ellington geluid van het gestopte koper van majeur naar mineur.  Ook Herman Openneer en ik zaten te wachten op nummers als "Creole Love Call", "Sophisticated Lady" en "Black and Tan Fantasy" Het wa-wa-wa kwam pas met het laatste nummer"The Mooche". Uiteraard met veel routine, maar wat een vakwerk ! 

                                                                                                                                                                    Tussen "Take the A-train"en ¨The Mooche" was er een andere Ellington te beluisteren, zoals een cha-cha-cha met Ray Nance op viool, spelend in de stijl van een Hongaarse "primas, " gevolgd door een nummer met magistrale drumsolo van Sam Woodyard en enkele nieuwere nummers zoals "Jam with Sam" en "Pedido"

Otto Hardwick, Harry Carney,Barny Bigard,Johnny Hodges

Verder een fenomenaal solostuk van klarinettist  Jimmy Hamilton met een knipoog naar Rimsky Korsakoff, een solo van Johnny Hodges op altsax in "The Star crossed Lovers" en "Things ain't what they used to do." Het orkest klonk nog steeds volkomen uniek met een rijkdom aan klank en kleur. Een tot eenheid versmolten groep van uiteenlopende individualisten, die zich konden onderscheiden met hun solowerk. Neem trompettist Cat Anderson. Hij demonstreerde als hoge noten specialist (een bereik van 5 octaven) zijn bijzondere rol in het orkest, zeer bijzonder om live mee te maken.  Over eenheid gesproken. Indrukwekkend was de saxgroep in "Star rossed lovers"met een glansrol voor de bariton van Harry Carney. Degenen in de zaal, die het orkest ook in  1933 en 1939 live in Nederland hadden  gehoord (die moeten er geweest zijn) zullen geconcludeerd hebben, dat ze in 1963 getuige waren van een vernieuwend  Duke Ellington  Orchestra. Zijn muziek had binnen zijn unieke eigen geluid een symfonisch tintje gekregen en een breder repertoire. De moderne Ellington streefde er kennelijk  naar om met zijn concerten en grammofoonplaten jazznuziek, verder te scheiden van de amusementswereld. Wellicht zou dit ten koste kunnen gaan van de toegankelijkheid van het repertoire en daarmee ten koste van de interesse van het publiek. Was dit nu al de oorzaak van de minder bezette zaal? Een vraag die Herman Openneer en ik aan elkaar stelden. De nieuwe Ellington was in Europa al wel een succes. In Parijs was hij zo in de smaak gevallen dat hij na het optreden in Amsterdam meteen doorreisde naar Parijs om daar 4 extra concerten te geven. In Berlijn hadden 6000 liefhebbers zijn concert bezocht.

De vrees dat The Duke niet meer naar Nederland zou komen bleek ongegrond.                            In 1967 gaf hij een concert in de Doelen in Rotterdam. In het blad de Jazzwereld schreef verslaggevet Bert Vuijsje over een onverminderd glanzende saxgroep en een verbijsterend vitale Ellington in een nauwsluitend blauw glanspak achter de piano of met sierlijke danspasjes bewegend over het podium.

Op 7 november 1969 waren ze opnieuw in Rotterdam. Verslaggever Jef Hoefsmit schreef dat ze die avond verschrikkelijk goed speelden. Hoewel bestaande arrangementen in de loop der jaren nauwelijks gewijzigd waren, klonken ze zo nieuw en overtuigend, dat de zaal volledig overdonderd was.

Vervolgens 28 juni 1970 in de RAI Amsterdam. Dolf Verspoor schreef in de Jazzwereld, dat weinigen hadden voorzien dat het Ellington orkest nog zou bestaan en opnieuw in Europa op tournee zou gaan. Door de onverwachte dood van Johnny Hodges hing er een schaduw over het concert. Johnny was degene die tijdens periodes van verminderde populariteit van het orkest altijd rotsvast in de muziek van het orkest bleef geloven.

30 oktober 1971. de Doelen Rotterdam. Simon Korteweg  schreef in de Jazzwereld dat ondanks de dood van Johnny Hodges het orkest een nieuw evenwicht had gevonden. The Duke was opnieuw omringd door vaklui van zijn eigen klasse,die precies deden waarvoor ze waren ingehuurd.Ellington is dan al ziek maar maakte evengoed een slopende tournee langs 31 steden (!) door Europa en Azië. In Rotterdam gaf de band twee concerten op een dag. Ze musiceerden beter dan ooit tevoren. The Duke zelf maakte het succes compleet door overvloedig piano te spelen. De tournee was slavenwerk. Iedereen was bekaf. Ellington zei: " Wat ik doe is 18 man aan het werk houden"   

 In 1971 speelde hij voor de laatste keer in Nederland. In totaal had het orkest Nederland 8 keer bezocht.The Duke overleed  op 24 mei 1974, een paar weken na zijn 75-ste verjaardag. De kerkdienst tijdens zijn begrafenis werd door 12.000 mensen bijgewoond. Ella Fitzgerald zei tijdens de kerkdienst: "Het is een droevige dag vandaag. een genie is heengegaan" Zijn enige zoon Mercer Ellington ging door met het orkest tot begin 1990. Het werkte o.a. mee aan een Broadway musical "Sophisticated Ladies" van 1981 tot 1983.

 Bronnen:  A Portrait of Duke Ellinton Stuart Nicholson, De Volkskrant 30 april 1999, Het Parool, de Telegraaf, Trouw 18 februari 1963, Wikipedia, Programme notes Benny Green.